گرفتە سەرەكییەكانی پێكهاتەی ئێزدی لە كوردستاندا
رۆژی یەكشەممە 2019/10/6 ئەنستیتۆی توێژینەوە و گەشەپێدانی كوردستان - IRDK سەمینارێكی بۆ كەسایەتی ناودار و ئەكادیمی كوردانی سۆڤییەتی پێشوو و سەرۆكی ناوەندی لێكۆڵینەوەی ماڵی ئێزدییان لە ئەڵمانیا (د.عەسكەری بویك) بەست.
لەسەرەتای سەمینارەكە بەرپرسی گشتیی ئەنستیتۆ (سەرۆ قادر) جگە لە ناساندنی زیاتری میوانی قسەكار، باسی لەوەكرد لە دوای ساڵی 2014وە كەیسێكی كراوە و دانیشتنی تایبەت بۆ قسەكردن و لێكۆڵینەوە لە كێشە و گیروگرفتی ئێزدییان و ناوچەی شنگال لەلایەن ئەنستیتۆوە هەبووە و كاری لەسەركراوە. هەر لە شەڕی داعش و كێشەی شنگالەوە كە پرسیاری ریشەیی لە نێو ئێزدییان و مسوڵمانان و ناوچەكەدا درووستكردووە. هەروەها كەموكوڕیی ناوخۆی كۆمەڵگەی ئێزدیان لە شنگال و شێخان. ئەمەش یەكێكە لەو زنجیرە دانیشتنانەی ئەنستیتۆ كە بەڕێوەدەچێت.
پرسیاری سەرەكی لە د.عەسكەری ئەوەیە، ئەو ناسنامەیەی كە ئێزدییەكان لەسەر ناسنامەی خۆیانی دەكەن : "لە هەنگاوی یەكەمدا بەشێكی زۆریان دەڵێن ئێمە ئێزدین و كوردین، بەشێكی دیكەش هەن دەڵێن ئێمە كوردستانین و كورد نین". ئەمە چۆن درووستبووە؟ ئەو هەستە بە درێژایی مێژوو درووستبووە، ئەو ناسنامەیەی ئەوان لەسەر خۆیان دەیچەسپێنن، مێژووكردە و حزبێكی سیاسی درووستینەكردووە، لەوانەیە حكومەتی عێراق كاری لەسەركردبێت، بەڵام حكومەتی عێراق درووستینەكردووە.
ئەگەر ئێمە بگەینە پێناسەیەكی ڕاستەقینەی و درووست، دەتوانین هاوكارییەكی باشی كوردستان و پێكهاتەكانی بكەین لەوەی بگەینە پێناسەی تەواو و ڕاست و ئاشكرا لەبارەی پێكهاتەكانەوە. وە زیاتر پێك ئاشنا دەبین و ژیانكردن لە وڵاتێكی هاوكار و هاوچارەنووسدا ئاسانتر دەبێت. هەروەها تایبەتمەندیی هەر پێكهاتەیەك لای پێكهاتەكانی دیكە ئاشنا و پێناسەكراو و ڕێزلێگیراو دەبێت.
ئامانج لەو پرسیارەی ئێمە لە عەسكەر بیوك ئەوەیە، گوێمان لە زانیارییەكانی سەمیناریست بێت و لەوبارەوە گوێمان لە ڕایەكانی میوان بێت.
لە دەستپێكدا (د.عەسكەری بیوك) خۆشحاڵیی خۆی بۆ ئەو دەرفەتە دەربڕی و ئاماژەی بەوەكرد گرنگیدان بەو پرسە گرنگە نەتەوەیی و نیشتمانییانە لەلایەن ئەنستیتۆوە جێگەی ڕێزە، هەر ئەوەش دەبێتە هۆی خزمەتی پێكهاتەكان و كوردستان.
عەسكەری باسی لە خراپیی قۆناغەكانی ژیانی ئێزدییان كرد و باسی ئەو كۆمەڵكوژییەی كرد كە لە 2014 لەلایەن ڕێكخراوی تیترۆریستیی داعش، لە مێژوودا بۆ چەندەمین جار لەسەر ئێزدییان دووبارەبۆوە. دیارە جیاوازیی ڕووداوەكەی شنگال ئەوە بوو لەسەردەمێكدا ڕوویدایەوە، هەموو جیهان بینی و گەواهیدەری بوون. ئەمە تراژیدای وڵاتی ئێمە بوو. ئەم كارەساتە كۆڕە و و ئاوارەبوونی ئێزدییانی لێكەوێتەوە، ئەم ئاوارەكردنەی ئێزدییان هەر تەنیا كوردستانی باشوری نەگرتۆتەوە، لە مێژوودا لە باكوری كوردستانیش و پارچەی دیكە ئەم تاوانانە كران.
ئێستا لە نێو ئێزدیاندا لەدوای كارەساتی شنگال كۆمەڵەی رادیكاڵی ئێزدیی درووستبوونە و دەیانەوێ خۆیان لە كوردبوون بەدوور بگرن، بەشێكیان دەڵێن ئێمە كورد نینە. پرسیار ئەوەیە ئێمە چۆن خۆمان لەو شەپۆلەی خۆبەدوورگرتنە بپارێزین و بتوانین ڕێگەی لێ بگرین؟
دەبێ باسی ئەوە بكەین، 1400 ساڵە ئەم فشار و هێرشانە لەسەر ئێزدییان هەیە، ئێزدییەكان گیرۆدەی كێشەیەكی مێژوویین و لە ڕوانگەی حەرام و حەڵاڵەوە مرۆڤبوون و ژیانیان دەخرێتە مەترسییەوە. ئێزدییەكان لای دەوڵەتانی دیكە و دەوڵەتە مسوڵمانەكان و میرە عەشیارەكانیشەوە هێرشیان كراوەتە سەر. هەتا لە سۆڤییەتی پێشووش ئێزدییەكان بە بارودۆخی سەختدا تێپەڕین. بۆیە ئەو پارت و كۆمەڵانەی لە نێو ئێزدییاندا هەن، دەستتێوەردان لە پێناسەكردن و درووستكردنی ناسنامەی ئێزدیاندا دەكەن. لێرەدا باسەكە ئەوەیە چۆن ئێزدییەكان هەست بە دووركەوتنەوە نەكەن و كوردستان بە خاكی خۆیان بزانن؟
پێش هەر شتێك بۆ گەڕاندنەوەی ئێزدییەكان ئەوەیە شنگال گرنگی پێبدرێت و بە چاوێكی گرنگەوە لە كوردستانەوە سەیریبكرێت، چونكە شنگال كوردستان و ئێمەش كوردین.
خۆ گەر ئێزدی بچێتە سەر هەر ناوچەیەكی دیكە، مەبەستەكە بۆ ئەوەیە پێكهاتەی ئێزدییان لە نێو گەلانی دیكەدا بتوێتەوە. بۆیە كاری سەرەكی ئەوەیە رێگە بگیرێت لە كۆچی زیاتری ئێزدییان و لە ناوخۆی وڵاتدا بمێننەوە. لەبەر ئەوەیە ئاوەدانكردنەوەی شنگال پێویستی بە هەماهەنگیی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا هەیە. ئێزدییەكان لەژێر كاریگەریی وێرانبوونی كلتوریشدان، چونكە نەگەڕانەوەی ئاوارەكان، واتای لەناوچوونی زمان و زارەكەشیان، دەبینین كە ئێزدییەكی زۆر لە ئەڵمانیا و ڕووسیا و ئوستورالیان، بەپێی كات گەر نەگەڕێنەوە، خوێندن و زمانی كوردییان لەدەستدەچێت.
كوردستان وڵاتی ئێمەیە و كوردی زمانی ئێمەیە، بۆیە ئێزدییەكان لەو فەرهەنگە جیانابنەوە. پێش هەموو شتێك لە نێو كوردی مسوڵمان و كوردی ئێزدی و كوردی مەسیحیدا، كوردبوون مەرج و پێداویستیی سەرەكییە. بۆیە تا لە نێو وڵاتێكی یەكگرتوو و دەوڵەتێكدا نەژین، لەوانەیە هەمیشە پەروەردە و زمان و فەرهەنگمان تووشی هەمان شاڵاوی داگیركاری و لەناوبردن بێتەوە. ڕێگە درووستەكە ئەوەیە ئێمەی ئێزدی ناو و ناسنامەی خۆمان بناسین و كار بكەین بۆ ئەوەی كۆمەڵە و ئاراستەكانی ناو ئێزدییان بگەڕێنەوە سەر ڕاستییە مێژووییەكەی ئێزدییان كە كوردی ئێزدینە و بەشێكی دانەبڕاون لە كوردستان، بۆیە دەبێت بەشێوەیەكی پەروەردەیی كار بۆ پێكەوەژیانی ئێزدییەكان لەگەڵ پێكهاتەكان بكرێت.
عەسكەری بە گشتی، پێشنیازی دوورخستنەوەی ململانێی سیاسی لە شنگال دەكات و پێیوایە چارەسەری سەرەكی ئەوەیە شنگال بۆ شنگالییەكان ئاوەدانبكرێتەوە و بپارێزرێت. ئەوەش خزمەتی گەڕانەوەی دیموگرافیای رەسەنی شنگال دەكات و وادەكات شنگالییەكان بۆ شارەكەی خۆیان بگەڕێنەوە و لە چوارچێوەی كوردستاندا دەست بە ژیان بكەنەوە. هەروەها پێویستە كوردستان پرسی ئێزدییان بە پرسێكی نیشتمانیانەی كوردستانیانە ببینێت، نەك تەنیا وەكو كێشە و دۆزی تایبەت بە ئێزدییەكان. هەروەها گەشانەوەی دیموكراسیی لە كوردستاندا گەشانەوە و ژیانەوەی ئێزدییەكانیشە، تا لە كەشێكی میانڕەو و دیموكراتیانەدا لە كوردستاندا بژین.
لە بەشی دووەمی سەمیناردا، نووسەران و توێژەران میوانی سەمینار، بەشێوەیەكی فراوان ڕا و بۆچوونی خۆیان دەربڕی و لەلایەن (د.عەسكەری بویك) وەڵامدرانەوە.
