سیاسەتی ئابووری، قەیران و هەڵسانەوە
بۆ تێگەیشتن لە بارودۆخی ئێستای ئابووری کوردستان پێویستە.
- پرۆسە سەرەکییەکانی سیاسی و کۆمەلایەتی و ئابووریی کارتێکەر، لەبەر چاو بگیرێن.
- ستراکچەری گرنگ و بریاردەری وەک گۆڕانی دێمۆگرافیک و لێکەوتەکانی لەبەرچاو بگیرێت، هاوکات ئاکتۆرە گرنگەکان دەستنیشان بکرێن.
لە کۆتاییدا پێشنیارێک فۆرموولە دەکرێت نەک سەبارەت بەوەغ کە چ بکرێت بەڵكو زیاتر لە سەر ئەمەی کە چۆن بیر بکرێتەوە.
بەستێنی سیاسەتی ئابووریی
لە واقیعدا، ژیانی ئابووریی ،سیاسی و ژیئۆپۆلیتیک لەیەک گرێدراون، هەموویان ئاوێنەی ئەوی ترن.
بۆیە دەبێ چوارچێوەیەکمان هەبێ تاکو وەک پێوەر بتوانین ئەمانە رێکخەینەوە؟ یانی دەبێ پێوەرێکمان هەبێ. ئەم پێوەرە چییە؟ ئەمە پرسیارێکی جددییە.
ئەم پێوەرە هیچی تر جگە لەو پێوەرە کە واقیعی ژیانی دنیای ئەمرۆی پێ پێناسە دەکرێت،نییە ، ئەوەش مۆدێرنیتیەیە. ئەمەش نەک مۆدێرنیتە بە تەنیا وەکو پرۆسەیەکی سۆسیۆلۆژیک بەڵکو لە هەموو لایەن و تایبەتمەندی خۆیدایە.
لە گفتوگۆی ئێمەدا لە دوو خالاندا مۆدێرنیتە، چارەنووس و سازبوونی خۆی دەردەخات.
یەکەم لە پاراستن و بە هێز کردنی ژیئۆپۆلیتیکی کورددا و دووهەم لە رێکخستنەوەی ئابوورییدا کە هەر دوویان ئینتێر ریلەیتێت و بە یەک گرێدراون. یەکێك لە لایەنە بەرچاوەکانی سیستمی مۆدێرن کە پێویستە هەتبێت بریتییە لە ئابووریی بازار، مارکێت ئێکۆنۆمی، ئەم خالە کۆنکرێتەی مۆدێرنیتە پێوەندی بە کوردەوە هەیە و دەبێ خاوەن ستراتێژییەک بین بۆ چەسپاندنی ئەم خالە. با بزانین مارکێت ئێکۆنۆمی چییە؟ و چۆن پێناسە دەکرێ؟
یەک لە تایبەتمەندییەکانی ئابووریی بازار، بریتییە لە مێژووی پڕ لە شکست و هەڵسانەوەی ئەم ئەزموونە مێژووییە.
ئابووریی بازار سەرمایە کەلەکە دەکات بۆ وەگەرخستنەوەی دووبارە بۆ بەرهەمهێنانی سامانی تازە لە زەمینەیەكی پڕ لە رەکەبەرایەتیدا.
سەرمایە کەلەکە دەکات
بۆ ئەوە کە / وەگەرخستنەوەی دووبارە بکات
مەبەست/ بەرهەمهێنانی سامانی تازەیە
کۆنتێکست/ لە بەستێنێکی پڕ لە رەکەبەرایەتیدا
سێ پرۆسەی رەکەبەرایەتی
ئێستا با بزانین حاڵی ئێمە چییە و مێژووی نزیکمان چیمان بۆ دەردەخات؟ لێرەدا باس لە سێ پرۆسەی رەکەبەرایەتی دەکەین. رەکەبەرایەتی کورد لەگەل بەغدا کە جەوهەرەکەی بریتییە لە پوول و پوش، لەبەر جێگێر نەبوونی سیستم و ژیانی مۆدێرن لە کۆنتێکستی ژیانی ئێمە لە ولاتی عێراقدا، دەستکەوت دێت و دەروات و ئەم کێشمەکێشە هەر بەردەوامە.
رکەبەرایەتی دووهەم لە نێوان کورد و وڵاتانی هاوسێیە کە لە بەر ترانزنەشنال بوونی (سنووربەزێن بوونی) کورد و پرۆسەی رەکەبەرایەتییەیەکی ستراکچرال و ریشەییە لە نیزامی ناوچەدا.
سێهەم کە زۆر گرینگ و جێ بایەخی ئێمەیە و چارە نووسسازە، بریتییە لە رەکەبەرایەتی نێو خۆیی.
ریشەی ئەم رەکەبەرایەتییە جگە لە ناكۆكییەكانی سیاسی حزبەكان لە دەیەکانی رابردوودا ، مەبەستی سەرەکی لێرەدا قامک نانە لە سەر ئەو پرۆسەیەدا کە لە دوای ١٩٩١ەوە دەستی پێکردووە، حکومەتی ناوەندی لە ژێر زەبری هاوپەیمانان کوردستان چۆل دەکات، پانتاییەکی بەرچاو دەکەوێتە دەستی کورد، کورد دەبێ دەزگای حکومرانی جێگرەوەی بیرۆکراسی بەغدا لە کوردستان بینا بنێت، کێ ئەم کارە بکات؟ کێ سەرۆکایەتی ئەم پرۆسەیە بکات؟ دەبێتە پرسێکی سەردەستی سیاسەتی کوردی.
لەم رۆژە بەدواوە پرۆسەی کۆکردنەوەی نفوز بە هەموو واتایەکی خۆیەوە دەست پێدەکات، لە پرۆسەی ئەم کۆ کردنەوەی سەروەت و سامان و نفۆز و دەستەلاتەدا شەری ناوخۆمان هەیە، سیستمی پەنجا بە پەنجامان هەیە و هەتا دوایی کە، بەلام ئەنجام چیە، ئەنجامی گرنگ کە دەبێ وەرگرین ئەوەیە کە پرۆسەی کۆکردنەوەی دەستەلات، پێویستە وەک سەرەکیترین پرۆسەی کۆمەلگای کوردی چاوی لێ بکرێ و گشت پرۆسەکانی و پرسەکانی تر لە ژێر سەردەستی ئەم پرۆسەیەدا ببیندرێن و شی بکرێنەوە. سێ خالی گرینگ سەبارەت بەم پرۆسەیە ئەمانەن :
یەکەم : پرۆسەی ئەکیومولە کردنی سەرمایە و دەستەلات بەشێکی سروشتییە لە گەشەی میللەتان لە دەستپێکی سەرهەلێنانیان لە ژێر دەستییەوە، گشت میللەتانی تریش بەم جۆرە بوونە،بە گشتی ئەو پرۆسەیە لە دەستپێکی خۆیدا لە سەر زەمین و بەستێنێکی بێ یاسا یان لاواز لە رووی یاساییەوە ئەنجام دەدرێت.
دووهەم: میللەتانی سەرکەوتوو ئەوانەن کە لە دوای ماوەیەک جێگیر کردنی ئەم پرۆسەیە لە نێو چوار چێوەیەکی یاسایی دەکەنە ئاجێندای سیاسەتی خۆیان و لە ناو کۆمەلگای خۆیاندا هاوفیکرییەک پێک دێنن لەم روویەوە.
سێهەم: ئەوەی ئەم خاڵە لە خاڵەکانی تر گرینگتر دەکات ئەوەیە کە ئەم خاڵە دەرگای نفوز بۆ نەیاران دەکاتەوە.
نەیاران دەستیان دەگاتە نێو مەیدانی کردەی سیاسی کورد، کورد نابێتە ماستر و ئاغا و دەسترۆیشتووی خۆی لە سەر خاکی خۆی و مەیدانی کردەی سیاسی خۆیدا.
ئەم نفوزی بێگانەیە رێگا نادات کە سیاسەتی کوردی بتوانێ پرۆسەی کۆمکردنەوەی دەستەلات بخاتە نێو چوارچێوەیەکی یاساییەوە، ئەم نفوزە خۆی دەبێتە کۆسپێکی گەورە لە سەر رێگای ریفۆرم، ئەوەی پێیدەگوترێ،-ئینیستیتوشنال ریفۆرمز- ئەنجام بدات.
لێرەدایە کە ژیئۆپۆلیتک و مۆدێرنیتە بۆ ئێمە گرنگ دەبێت،لەبەر ئەوەی کە ریفۆرمی باری یاسایی بۆ دامەزراندنی سیستم گرینگە، دامەزراندنی سیستم بۆ پشتیوانی دەرەکی مەرجە و بە پێچەوانەشەوە، بە دابینکردنی ئەم دوانەیەیە کە ئێمە دەتوانین پرسی رزگاریی خۆمان پێشخەین.
پێوەندی مۆدێرنیتە و ئابووری
حالەتی دووهەم کە مۆدێرنیتە گرینگ بوونی خۆی نیشان دەدات بازار و ئابووریی وڵاتە، بۆ ئەم گفتوگۆیە پێویستمان بە تێگەیشتن لە چەند چەمکی سادەیە، یەکەم چەمکی ئانترێپرێنۆێرە کە ئابووریناسی چێکی نەمساوی ئەمریکی بەم جۆرە پێناسەی دەکات:
- ئانترێپرێنۆێر بە و کەسانە دەگوترێ کە بیرۆکەیەک لە ناو کۆمپانیاكاندا پیادە دەکەن و دەیکەنە بەشێک لە ئابووریی گەشەی ئاست بەرز.
و دووهەم چەمک بازنەی ئابووریی ژیانە هەم لە ئاست تاک و هەمیش لە ئاست کۆ و گشتی دا.